«Αυτό δεν το περίμενα ποτέ από εσένα», «το μόνο που δε συγχωρώ είναι η προδοσία», «μετά από τόσα χρόνια με πρόδωσε», «δε στάθηκε στο πλευρό μου όταν ήθελα», «είμαστε οι καλύτεροι φίλοι ή όχι;», «εμένα οικογένεια είναι οι φίλοι μου». Βροχή από κλισέ, αλλά ποιος από εμάς δεν τα έχει χρησιμοποιήσει; Μάλλον ποιος από εμάς δεν έχει αισθανθεί έστω για μια φορά, ένα από τα παραπάνω; Τι είναι η φιλία τελικά; Μια σειρά από φαντασιώσεις που τσακίζονται επάνω στην πραγματικότητα; Μια σειρά θεωρίες που σκοντάφτουν στην πράξη; Υπάρχουν μερικές πτυχές της που δε θα ξεκαθαρίσουμε ποτέ. Κάποιες άλλες μπορούν να απαντηθούν. Με τα ερωτήματα για τη φιλία ανά χείρας, κατευθείαν στο «ντιβάνι» του ψυχίατρου και συγγραφέα Νίκου Σιδέρη.
— Οι φιλίες είναι ένας τύπος νέας οικογένειας;
Αυτό είναι ένα σχήμα λόγου το οποίο δείχνει ακριβώς τις φαντασιώσεις των ανθρώπων για να υποκαταστήσουν κάτι που τους λείπει ή δεν είναι όπως θα ήθελαν. Αλλά με αυστηρό τρόπο μιλώντας, δεν είναι δυνατόν μια φιλία να χαρακτηριστεί ως οικογένεια. Έχει ένα κοινό η οικογένεια και η φιλία, ότι σχηματίζουν δίκτυα κοινωνικής υποστήριξης. Έχουν έναν ισχυρό συναισθηματικό δεσμό μέσα τους. Μπορεί να μην είναι μονοσήμαντες ή να είναι κατασκευές, αυτό όμως είναι ένα κοινό τους στοιχείο. Όμως υπάρχουν ριζικές διαφορές ανάμεσα στα δυο. Δηλαδή και στις δυο περιπτώσεις έχουμε τους «δικούς μου ανθρώπους», αλλά με πάρα πολύ διαφορετικό τρόπο. Είναι μια εύκολη διέξοδος να πούμε ότι «η οικογένειά μου δεν είναι αυτό που ήθελα, με πληγώνει και δε μου αρέσει και τη φτιάχνω αλλιώς». Αυτό είναι μια εγωκεντρική διαδικασία, μια ναρκισσιστική φαντασίωση στην πραγματικότητα. Δηλαδή εσύ δημιουργείς και την οικογένειά σου. Αυτό είναι λίγο, όχι μόνο εξωπραγματικό, αλλά και λίγο επισφαλές σαν βάση για να ισορροπήσει κανείς.
Επειδή μέσα σε μια σχέση είναι πολύ πιθανό να συμβούν αστοχίες, και διαψεύσεις, και απογοητεύσεις, τόσο που μπορεί να σε πληγώσουν, η αληθινή μεγάλη φιλία βασίζεται στο να μπορείς να συγχωρείς εβδομηκοντάκις.
— Μπορείτε να μου εξηγήσετε αυτή τη διαφορά;
Θα σας εξηγήσω το γιατί. Γιατί το πρώτο που χαρακτηρίζει μια οικογένεια είναι ότι υπάρχουν δεσμοί οικογενειακής φύσης και αφοσίωσης. Δηλαδή κάθε γενιά συνδέεται με την επόμενη και την προηγούμενη. Αυτό στη φιλία δεν υπάρχει. Δηλαδή, ή θα χάσεις φιλίες, ή θα αρχίσεις καινούριες, και έτσι τελειώνουν όλα. Αυτό από μόνο του κάνει τεράστια διαφορά. Το δεύτερο είναι ότι την οικογένεια δεν τη διαλέγεις, τους φίλους σου τους διαλέγεις. Η αυταπάτη σε εμποδίζει να διαλέξεις ό,τι σου αρέσει σε αυτό τον κόσμο, να φτιάξεις ό,τι σου αρέσει, και τα υπόλοιπα να τα πετάξεις. Αυτό είναι μια αδύνατη συνθήκη, εξωπραγματική, στην ανθρώπινη ζωή. Δηλαδή, είναι σαν να ζεις μέσα σε έναν κόσμο ψεύτικο, αγαλματένιο, ο οποίος, μόνο από μεγάλη τύχη δεν θα σκάσει πολύ άσχημα την ώρα που θα χρειαστεί να έχεις κάτι πολύ πιο στέρεο από την φιλία, όπως είναι η οικογένεια, όπως είναι οι δεσμοί της οικογένειας. Οπότε, θεωρώ, λοιπόν, ότι αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό μιας κουλτούρας του εγωκεντρισμού, της φιλοσοφία του εγωκεντρισμού, της νοοτροπίας του εγωκεντρισμού, που καλλιεργείται μέσα σε ένα σύγχρονο μοντέλο ζωής και δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα.
— Πιστεύετε ότι εκτός από μια ναρκισσιστική ανάγκη θα μπορούσε να είναι αυτό και μια ουσιαστική ανάγκη;
Η ουσιαστική ανάγκη αναφέρεται στο ότι οι άνθρωποι χρειάζονται κοινωνικά την υποστήριξη, που να μην είναι μόνο τεχνικού – θεσμικού χαρακτήρα, όπως η κοινωνική πρόνοια κλπ, αλλά να έχει μια συναισθηματική βάση, και κυρίως μια συναισθηματική τροφοδοσία, να παρέχεις και να λαμβάνεις.
— Φαντάζομαι ότι θα ακούτε συχνά περί φίλων και προδοσίας. Τι γνώμη έχετε γι αυτό;
Εξαρτάται τι εννοούμε μιλώντας για προδοσίες, γιατί πολλές φορές έχουμε μια υπερβολή στο να λέμε ότι με πρόδωσε ο φίλος μου.
Υπάρχουν τρία συναφή σχήματα και είδη σχέσεων: ο έρωτας, η φιλία, και η αγάπη. Ο έρωτας εξιδανικεύει το μέρος «είμαι ερωτευμένος με τα μάτια σου», όπως λέει και το τραγούδι, τα υπόλοιπα διαφεύγουν, έτσι μόνο τα μάτια φθάνουν για να ερωτευτώ. Στον έρωτα υπάρχει και το στοιχείο της διεκδίκησης. Στη φιλία εξιδανικεύει όχι το μέρος αλλά το όλον. Αποδέχεσαι, δηλαδή, το φίλο σου με το ελάττωμά του. Δηλαδή, αποδέχεσαι και κάτι από τις αδυναμίες του αλλά όλα αυτά τα βάζεις σε μια προοπτική εξιδανίκευσης. Δηλαδή στο φίλο συναντάς ή έχεις την εντύπωση ότι συναντάς αυτό που θα ήθελες να είναι. Ένα ιδεώδες σαν καθρεπτισμό σου. Υπάρχουν και παροιμίες: «Δείξε μου το φίλο σου να σου πω ποιος είσαι. Όμοιος τω ομοίω αεί πελάζει». Δηλαδή αυτό είναι πασίγνωστο, ότι καθρεπτιζόμαστε μέσα στους φίλους μας
Σε αυτό το καθρέπτισμα, λοιπόν, το εξιδανικευμένο, παρά το ότι υπάρχει καταρχήν σύσταση, γνώση, επίγνωση του ότι να αγαπά ς τον φίλο σου και με το ελάττωμά του, πολλές φορές είναι τόση η ένταση της εξιδανίκευσης που μπορεί να βρεθεί κανείς προδομένος. Να αισθανθεί προδομένος επειδή ο άλλος δεν ήταν στο ύψος των προσδοκιών, δηλαδή, αυτού του εξιδανικευμένου πλάσματος που είχε δημιουργήσει στο μυαλό του.
Έχει ένα κοινό η οικογένεια και η φιλία, ότι σχηματίζουν δίκτυα κοινωνικής υποστήριξης. Έχουν έναν ισχυρό συναισθηματικό δεσμό μέσα τους. Μπορεί να μην είναι μονοσήμαντες ή να είναι κατασκευές, αυτό όμως είναι ένα κοινό τους στοιχείο.
— Αυτό συμβαίνει και με την έννοια της τυφλής αφοσίωσης;
Ναι, γιατί πολλές φορές δεν είναι κάποιος τόσο τυφλά αφοσιωμένος όσο θα θέλαμε. Ότι δηλαδή οφείλει ο φίλος μου να με έχει πρώτο στη λίστα του και να έχω και το αποκλειστικό, ότι δηλαδή είμαι ο πρώτος μακράν. Αν, λοιπόν, έχουν την ίδια προσδοκία δέκα φίλοι του ίδιου ανθρώπου τότε υπάρχει πρόβλημα μεγάλο. Τουλάχιστον σε νεαρές ηλικίες. Από μόνη της η φιλία έχει αυτό το στοιχείο της εξιδανίκευσης, δηλαδή να έχεις πάρα πολύ υψηλές απαιτήσεις από τον άλλο και από το είδος της σχέσης και όλα αυτά οδηγούν στη διάψευση της προσωπικής μου αυτογνωσίας. Από εκεί και πέρα συμβαίνουν πολλές διαψεύσεις ή μέρος των διαψεύσεων που λέγονται προδοσία που εισάγονται στο μυαλό μας, παραπονιόμαστε ή τον κατηγορούμε ότι μας πρόδωσε, όπως το ότι του λέμε «ποτέ δεν το περίμενα αυτό από εσένα». Το ότι εσύ δεν το περίμενες δεν είναι σφάλμα του άλλου, εσύ είχες προσδοκίες. Είναι το «εγώ περίμενα αυτό και δεν περίμενα άλλα». Αλλά δεν είναι η απεικόνιση της πραγματικότητας, η σχέση με το φίλο. Απλώς κάποια στιγμή συνάντησες και την άλλη πλευρά του φίλου και ξέρεις ότι δεν θα έχει μόνο έναν φίλο και εκεί τελειώνει όλος ο υπόλοιπος κόσμος του. Έχει και άλλους φίλους, και οικογένεια, έχει έρωτες, έχει πολλά συγκρουόμενα πεδία. Το αποτέλεσμα είναι ότι η προδοσία είναι ο πάτος που καραδοκεί στις φιλίες λόγω της εξιδανίκευσης. Όσο μεγαλύτερη είναι η εξιδανίκευση τόσο μεγάλη είναι η πιθανότητα της απογοήτευσης, που εκλαμβάνεται ως προδοσία.
Το απόλυτο συστατικό της μεγάλης φιλίας είναι η συγχώρεση. Από εκεί και πέρα όλα τα κριτήρια θα αναπτυχθούν.
— Ποια θα θεωρούσατε εσείς μεγάλη φιλία, μια ισορροπημένη φιλία, δηλαδή ποιες είναι οι αποδοχές, ποιες είναι οι συγκρούσεις, επειδή όλα αυτά εμπεριέχονται σε μια σχέση.
Για μένα η μεγάλη φιλία πλησιάζει σε αυτό που ιδεωδώς περιγράφει ο Ιησούς για την αδελφική σχέση. Τον αδελφό σου τον συγχωρείς όχι επτά, εβδομηκοντάκις επτά. Δηλαδή στην πολύ μεγάλη φιλία πρέπει να συγχωρείς εβδομηκοντάκις επτά ό,τι κι αν έχει κάνει ο φίλος σου. Πρέπει να συγκρατείσαι σε αυτό το επίπεδο του εβδομηκοντάκις επτά σε συγχωρώ.
— Άρα, θεωρείτε ότι ταυτίζεται η μεγάλη φιλία με την έννοια της συγχώρεσης.
Ναι, αυτό θεωρώ ότι είναι το όριο και εκεί δοκιμάζονται πραγματικά οι μεγάλες φιλίες, Εκεί, είναι για μένα το απόλυτο συστατικό της μεγάλης φιλίας. Από εκεί και πέρα όλα τα κριτήρια θα αναπτυχθούν. Δηλαδή, εάν δεν σε εγκαταλείψει, όταν βγάζει από την τσέπη του και το τελευταίο ευρώ για να στο δώσει και σε παρακαλά να το πάρεις λέγοντάς σου ότι είναι υποχρέωσή σου για να κρατηθεί η φιλία ζωντανή. Κυρίως, για μένα φαίνεται, επειδή μέσα σε μια σχέση είναι πολύ πιθανό να συμβούν αστοχίες, και διαψεύσεις, και απογοητεύσεις, τόσο που μπορεί να σε πληγώσουν, η αληθινή μεγάλη φιλία βασίζεται στο να μπορείς να συγχωρείς εβδομηκοντάκις.
— Πιστεύετε ότι η εποχή μας ευνοεί αυτού του είδους τις σχέσεις, τις φιλίες;
Είναι μια πάρα πολύ αντιφατική κατάσταση γιατί κυρίως ο οδηγός ζωής στο σημερινό άνθρωπο είναι κεντρικός, που σημαίνει ότι αυτομάτως το φίλο σου τον βλέπεις λίγο στη θέση του πιστού αυλικού, περισσότερο, ή δορυφόρου που καθρεπτίζει τη δική σου λάμψη. Και τα δύο είναι πολύ κακές συνθήκες για να έχουμε αληθινές φιλίες. Είναι δηλαδή φιλίες όταν ο άνεμος είναι ούριος άνεμος. Γενικώς, για να δίνουμε νόημα στη ζωή μας. Δεν ξέρω πως ευνοεί η κουλτούρα του εγωκεντρισμού τη φιλία. Η φιλία έχει ένα στοιχείο βάσει του οποίου είναι το άλφα και το ωμέγα. Ο εγωκεντρισμός λέει βάζω το φίλο κάτω από εμένα, και στην ουσία εξυπηρετώ το ναρκισσισμό μου. Αυτό από μόνο του δημιουργεί μια πολύ μεγάλη αστάθεια. Προφανώς, και ο ναρκισσισμός και ο εγωκεντρισμός κρύβει μέσα του μια μεγάλη μοναξιά, δηλαδή, οι νάρκισσοι είναι πραγματικά κούφιοι άνθρωποι και είναι και πολύ συχνά συναισθηματικά βαμπίρ. Που σημαίνει, είτε ότι τον εξολοθρεύουν τον άλλο, τον ρημάζουν συναισθηματικά σε πολύ σύντομο διάστημα, με αποτέλεσμα στο τέλος να λιμοκτονούν και αυτοί συναισθηματικά. Είναι, μάλλον, όπως αποκαλούμε φιλία αυτή στο facebook, όταν έχεις χιλιάδες φίλους και από αυτούς δεν υπάρχει κανείς δίπλα σου στις δύσκολες στιγμές.
Ο ψυχίατρος Νίκος Σιδέρης βάζει κάποια πράγματα στη θέση τους.
Στη φιλία εξιδανικεύει όχι το μέρος αλλά το όλον. Αποδέχεσαι, δηλαδή, το φίλο σου με το ελάττωμά του. Δηλαδή, αποδέχεσαι και κάτι από τις αδυναμίες του αλλά όλα αυτά τα βάζεις σε μια προοπτική εξιδανίκευσης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου